مقایسه و تحلیل محیط کسب‌وکار ایران با جهان

زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه

جدیدترین گزارش بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه در مورد سهولت کسب‌وکار در کشورهای عضو بانک جهانی، از تنزل نسبی رتبه ایران در این زمینه حکایت دارد. با این حال، ایران در ۲ زیرشاخص «پرداخت مالیات» و «تجارت برون‌مرزی» توانسته است رتبه جهانی خود را نسبت به سال گذشته بهبود بخشد. در این مطلب به ارائه راهکارهای و چالشهای پیشروی ایران میپردازیم.

یکی از مهمترین راهبردهای اقتصادی برای دولت‌ها آگاهی از وضعیت فضای کسب‌وکار و تلاش جهت بهبود آن بشمار میرود. بانک جهانی، بهبود محیط کسب‌وکار را یکی از چالشهای اساسی توسعه کشورهای در حال توسعه معرفی کرده و آن را برای ایجاد فرصت‌های شغلی، کاهش فقر، کارآفرینی و بهبود فضای استاندارد زندگی مردم اساسی می‌داند.
بانک جهانی سالیانه ۱۴ سرفصل مختلف فضای کسب‌وکار را برای ۱۹۰ کشور مورد بررسی قرار می‌دهد. وضعیت سرفصلها با استفاده از ۱۱ شاخص اندازه‌گیری شده و در نهایت رتبه کشورها در سهولت کسب‌وکار براساس آن تعیین می‌گردد. امسال ایران با ۴ رتبه تنزل نسبت به سال گذشته در رتبه ۱۲۸ قرار گرفت. البته امتیاز ایران ۰٫۵ واحد افزایش داشته و توانست به امتیاز ۵۶٫۹۸ دست یابد.

این مسئله نشان‌دهنده روند کند اصلاحات اقتصادی و سرعت پایین ایران در بهبود فضای کسب‌وکار نسبت به دیگر کشورها است.

خوب است بدانید در این رتبه‌بندی نیوزلند با کسب نمره ۸۶٫۵۹ بعنوان آسان‌ترین کشور برای انجام کسب و کار در رتبه نخست قرار گرفت. پس از آن کشورهای سنگاپور، دانمارک، هنگ کنگ، کره جنوبی، گرجستان، نروژ، آمریکا، انگلیس، مقدونیه و امارات در رده‌های دوم تا یازدهم قرار دارند.

شاخص‌های جهانی سنجش محیط کسب‌وکار

بانک جهانی جهت تهیه گزارش و تحلیل محیط کسب‌وکار کشورها، ۱۱ شاخص را برای ۱۹۰ کشور بررسی کرده است. البته این نهاد در اندازه‌گیری شاخص کل تنها ۱۰ شاخص را لحاظ کرده است.

این ۱۱ شاخص عبارتند از:

شروع کسب‌وکار: فرآیند، اندازه‌گیری زمان، هزینه و حداقل سرمایه موردنیاز برای راه‌اندازی یک شرکت مسوولیت محدود
دریافت مجوزهای ساخت: اندازه‌گیری فرآیند، زمان و هزینه تکمیل مراحل اداری ساخت ساختمان و کنترل کیفیت و مکانیزم‌های ایمنی
دسترسی به برق: اندازه‌گیری فرآیند، زمان و هزینه اتصال به شبکه برق و اطمینان از عرضه برق و شفافیت تعرفه‌ها
ثبت مالکیت: فرآیند، اندازه‌گیری زمان و هزینه واگذاری دارایی‌ و کیفیت نظام اداری املاک
دریافت اعتبار: اندازه‌گیری وضعیت وثیقه‌گذاری و نظام اطلاعات اعتبارات
حمایت از سرمایه‌گذاران خرد: بررسی حقوق سرمایه‌گذاران خرد در مدیریت شرکت
پرداخت مالیات: بررسی پرداخت‌ها، زمان و تطبیق شرکت با قوانین مالیاتی
تجارت فرامرزی: اندازه‌گیری زمان و هزینه صادرات کالاهای مزیت‌دار و واردات ماشین‌آلات
اجرای قراردادها: اندازه‌گیری زمان و هزینه حل اختلافات اقتصادی و کیفیت پروسه‌های قضایی
حل‌وفصل ورشکستگی: بررسی زمان، هزینه، پیامد و نرخ بهبود ورشکستگی‌های اقتصادی و قدرت چارچوب قانونی برای رسیدگی به موضوع ورشکستگی
قوانین بازار کار: اندازه‌گیری انعطاف قوانین و کیفیت اشتغال (این شاخص در اندازه‌گیری شاخص کل مورد محاسبه قرار نگرفته است.)

جایگاه کنونی ایران نسبت به سند چشم انداز ۱۴۰۴

در بند الف ماده ۲۲ قانون برنامه ششم توسعه، آمده است: دولت مکلف است با اقدام قانونی در جهت اصلاح قوانین، مقررات و رویه‌ها، محیط کسب‌وکار را بگونه‌ای امن، سالم، سهل و شفاف سازد تا در پایان سال چهارم اجرای قانون برنامه، رتبه ایران در دو شاخص “رقابت پذیری بین‌المللی” و “حقوق مالکیت” در میان کشورهای منطقه سند چشم انداز به رتبه سوم ارتقا یابد و هر سال ۲۰% از این هدف محقق شود. در شاخص کسب و کار هر سال ده رتبه ارتقا یافته و به کمتر از هفتاد در پایان اجرای قانون برنامه برسد.

همانطور که ملاحظه می‌کنید؛ متاسفانه رتبه ایران در شاخص سهولت کسب‌وکار نه تنها طی دو سالی که از اجرای برنامه ششم توسعه میگذرد، کاهش نیافته بلکه تنزل کرده و از هدف تعیین شده ۵۸ رتبه فاصله گرفته است!

علت صعود ایران در دو زیرشاخص چه بوده است؟

ایران از میان ۱۰ زیرشاخص مورد بررسی در دو زیرشاخص «پرداخت مالیات» و «تجارت برون‌مرزی» موفق به انجام اصلاحات و افزایش رتبه شده است. علت این صعود کاهش زمان و هزینه در روند انجام امور بوده است. در زمینه پرداخت مالیات، راه‌اندازی سیستم آنلاین و در زمینه تجارت برون مرزی، الکترونیکی کردن فرایندها، راه‌اندازی سیستم جامع یکپارچه ترخیص گمرکی و پنجره واحد تجارت دلیل این موفقیت بوده است.

چالش‌های پیشروی ایران جهت توسعه فضای کسب‌وکار

جهت بهبود رتبه‌بندی سهولت کسب‌وکار ایران چالش‌هایی پیش‌روی دولت است که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- عدم شفافیت و رقابتی بودن فضای کسب‌وکار
۲- قوانین و مقررات دست و پا گیر جهت اخذ مجوزها برای ایجاد یا انحلال کسب‌وکار
۳- نبود امکان نظارت عمومی بر مسائل مالی و اقتصادی
۴- ناهماهنگی بین نظام آموزشی و نیازهای بازار کار
۵- بروکراسی بسیار زیاد

یکی از فرضیات اساسی گزارشات بانک جهانی این است که آندسته از فعالیت‌های اقتصادی مناسب هستند که در آنها حقوق مالکیت شفاف، هزینه‌ها و زمان رسیدگی به حل اختلاف پایین، تعاملات اقتصادی قابل پیش‌بینی و طرفین قرارداد از سوء استفاده و تجاوز متجاسرین محفوظ باشند.

مسلما اصلاح فضای کسب‌وکار و بهبود شاخص‌های ذکر شده در عرصه جهانی علاوه بر بهبود مشارکت بخش خصوصی؛ از منظر بهبود سرمایه‌گذارای خارجی نیز بسیار مهم بوده و شرط لازم برای ارتقا و تسهیل جریان ورود فناوری به کشور می‌باشد.

نتیجه‌گیری و راهکارهای بهبود فضای کسب‌وکار

بنابر اذعان کارشناسان بانک جهانی، ایران با انجام اصلاحات در پنج شاخص اخذ مجوز، حمایت از سرمایه‌گذاران، استخدام نیروی کار، ثبت مالکیت و انحلال فعالیت؛ قادر خواهد بود جایگاه خود را از وضعیت فعلی به نحو مطلوبی ارتقا دهد.

تامل کنید

زمان انجام فرایندها یکی از مهمترین فاکتورهای سنجش فضای کسب‌کار در کشورها بوده و کاهش آن نقشی تعیین‌کننده در افزایش رتبه سهولت کسب‌وکار خواهد داشت.

طبق نظر کارشناسان بانک جهانی، ایران تنها با برخی اقدامات به ظاهر ساده می‌تواند به نحو چشمگیری جایگاه خود را در میان کشورهای جهان ارتقاء بخشد. از این جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- توسل به شفافیت در مدیریت فرآیندها
۲- الکترونیکی کردن فرآیندهای بررسی و صدور مجوز
۳- حذف بروکراسی

از مهمترین ابزارهای موجود جهت بهبود فرایندها در سازمانها و کاهش بروکراسی استفاده از نرم‌افزارهای اتوماسیون اداری و مدیریت فرایندها است. در سالهای اخیر بسیاری از سازمانها به سمت استفاده از این ابزار پیش رفته‌اند. اما متاسفانه بدلیل پیاده‌سازی نادرست، موفق به متناسب‌سازی تشکیلات نظام اداری، توسعه سازمان الکترونیکی و اصلاح فرایندها نشده‌اند.

چندی پیش در مقاله سیستم اتوماسیون اداری و تاثیرات آن در سازمانهای دولتی نتایج تجزیه و تحلیل دستگاه‌های اجرایی پس از استفاده از سیستم‌های اتوماسیون اداری را بررسی و دلایل عدم موفقیت آنها را بیان کردیم.

تجربه کارشناسان تیم پیاده‌سازی و استقرار نرم‌افزار اتوماسیون اداری و BPMS به اندازه یک سیستم خوب و کارآمد مهم است. فراگستر با ۲۰ سال سابقه فعالیت و بیش از ۱۵۰۰ فرایند اجرا شده در BPMS ، آماده ارائه خدمات و مشاوره به ارگانها و سازمانها جهت پیاده‌سازی صحیح اتوماسیون اداری و مدیریت فرایندها با هدف بهبود فضای کسب‌وکار ایران است.